
Door Heidi Linck
In de Loowaard staat een kasteeltje: het Huis Loowaard. Dit kasteeltje is eigenlijk een havezate. Eigenaar Theet van Aalst woont hier met zijn vrouw Evelyne. Hij vertelt over de geschiedenis en restauratie van dit markante gebouw.
HL: Wat was voor jullie de reden om hier te komen wonen?
TvA: Zowel Evelyne als ik houden van geschiedenis en wij woonden in Duiven. Maar Duiven vonden wij geen dorp en geen stad. En wij komen beiden uit Oud-Zevenaar, dus we zijn dorpelingen, en we vinden het dorpse heel mooi. Dat trok ons in Loo. Deze unieke locatie, de havezate, trok mij in het bijzonder. Mijn opa had een bouwbedrijf en heeft de havezate Magerhorst in Duiven helemaal gerestaureerd. Als kleine jongen liep ik daar, ik was, denk ik vier, vijf jaar oud en toen heb ik al een keer tegen mijn opa gezegd: “Opa, later wil ik ook in zo'n kasteeltje wonen”. “Ach, jungske”, zei die, “dan moet je eerst maar eens goed leren, hard werken en veel geluk hebben”. Toen kwam dit te koop en toen dachten we: Dit is een unieke kans!
HL: Wat is een havezate precies?
TvA: Een havezate is een versterkte boerderij en vroeger bouwde de adel dat. Dat is ook met ons huis gebeurd. Dit is in eerste instantie niet als havezate gebouwd, maar als kasteeltje door Johannes Van Loo in 1463. Die was toen drost van de Liemers. Hij had zoveel macht gekregen dat ie ook eigenlijk zelf wel wilde bouwen. Hij woonde op Enghuizen en zetelde in het kasteel in Zevenaar en toen heeft ie dit gebouwd, omdat dit strategisch heel goed lag. In die tijd liep hier aan de voorkant, dus aan de havezate- kant de weg van Arnhem naar Kleef, die voor hem belangrijk was, want hij was de drost over de Kleefse enclave. Aan de andere kant, waar nu niet meer de Rijn stroomt, stroomde de Rijn en zo kon hij ook tol heffen, want dat mocht hij als adel zijnde. Daarom heeft ie het eerst gebouwd, maar hij heeft er zelf nooit in gewoond ook zijn familie van Loo niet. En daarom heeft hij daarna een boerderij eraan laten bouwen en toen is het een havezate geworden.
HL: En wat werd er op die boerderij verbouwd?
TvA: De familie Van Loo heeft het gebouwd en is ook altijd eigenaar gebleven. Maar Johannes Koch, één van de pachters hier op de havezate, heeft de terp aan laten leggen. Die heeft het dagboek aangelegd en daarin zie je dat ze hier met name aan veeteelt deden. En omdat het één van de grootste havezaten in de Liemers, omdat het zoveel grond had, konden ze natuurlijk heel makkelijk veel vee houden. En de familie Sadelhoff heeft hier ook altijd nog op de Loowaard veel ossen gehouden. Het was dus met name een dierenbedrijf en mijn vader heeft hier zelfs van de kippen ooit eieren opgehaald.
HL: Hoe troffen jullie het huis aan toen je het kocht?
TvA: Ha, dat was een ruïne, ja, en de twee laatste broers Sadelhoff hadden een heel klein gedeelte nog maar in gebruik en dat was, als we het heel netjes zeggen, meer dan eenvoudig. En voor de rest was het dak lek, overal groeide de vlieren binnen, alleen in de drie kamertjes die zij gebruikten niet. En voor de rest was het echt een ruïne toen wij het aantroffen.
HL: Is het dan gelukt om het in oude stijl te herstellen?
TvA: Wij hebben zoveel mogelijk geprobeerd om alle oude dingen die toen al zichtbaar waren, te herstellen. Door de brand die heeft plaatsgevonden in 2007, zijn er ook weer een aantal oude kenmerken naar voren gekomen, en die hebben we zoveel mogelijk in zicht gebracht. Als je achterom kijkt aan de andere kant, dan zie je nog een oude doorgang.
In de tijd van 1800 werd hier de terp aangelegd, omdat ze in Den Haag hadden beslist om het Pannerdensch kanaal te graven om Napoleon tegen te houden. Door het Pannerdensch kanaal te graven, is die Rijn gaan anders gaan lopen en kregen ze hier altijd last van hoog water. Dan liep de eerste verdieping onder water, want je moet je voorstellen, wat tegenwoordig gelijkvloers is, dat is eigenlijk de eerste verdieping. De begane grond onder de havezate zit nog in de grond en de boerderij hier is zes voet omhoog gebracht met behulp van de mensen uit het dorp. En da's eigenlijk wel een grappig feitje ook, want Johannes Koch was protestant en die had de pastoor uit het dorp gevraagd: “kunnen de mensen uit het dorp helpen om hier de terp aan te leggen, zodat wij niet ieder jaar weer met hoog water in huis zitten?” Dat wilden de mensen in het dorp wel en Johannes Koch heeft toen aangeboden om of de mensen uit het dorp te betalen of een groots dorpsfeest en geven.
Nou, je kunt wel raden wat de mensen uit Loo deden. Die kozen natuurlijk gezellig voor een mooi feest. Dit beviel echter de bisschop in Utrecht niet, want die heeft later als straf de pastoor naar het westen verplaatst. Dus die boerderij werd zes voet omhoog gezet, en de begane grond onder de havezate met grond vol gemaakt. En toen wij het kochten was niet bekend of daaronder nog ooit een kelder had gezeten. Dat hebben wij uit laten graven en daar bleken dus gewelven in te zitten. Daarmee hebben we aangetoond dat er ook nog een kelder onder zat. In de winter bevroor de Rijn en dan drukten de ijsschotsen zo hard tegen de muren aan, dat ze bang waren dat ze door de muren heen drukten, ondanks dat die muren zo dik waren. Daarom zie je ook ijzeren staven voor die ramen, om de het glas te beschermen, in die tijd al.
HL: Als ik van veraf naar de havezate kijk, dan is het torentje het eerste dat mij opvalt, maar dat is niet het oudste deel, hé?
TvA: Nee, die is er rond 1560 - 1562 aangezet. In 1463 heeft Johannes Van Loo het gebouw gebouwd. Zijn zoon Wessel heeft het toen overgenomen en na hem zijn zoon Herman Van Loo. Die trouwde met Digna van Isendoorn. Zij was familie van Floris van Gelre en haar schoonzus heeft toen in Arnhem het oude huis gerestaureerd en ook al in Oud-Renaissance stijl veranderd. Nou ja, zoals vrouwen toen waren, zijn de vrouwen tegenwoordig vaak ook nog. Als de één het wil hebben, wil de ander het ook graag hebben. Het huis is hier in Renaissance stijl aangepast, dus er zijn grote ramen bijgekomen. Dus ongeveer 100 jaar later hebben ze ook het torentje gebouwd. Omdat het met het kapitaal van Digna van Isendoorn ging, zie je zowel bij de steen die boven de oude ingang hing als de wapens in de toren het wapen van de familie van Isendoorn, omdat die het eigenlijk gefinancierd hebben.
HL Wat zit er in het torentje?
TvA: Er zit eigenlijk alleen een trap met daarboven twee hele kleine kamertjes. Toen wij het kochten heb ik tegen mijn dochter Anna gezegd: “Anna, als je niet lief en netjes bent later, dan zitten we je daar achter het spinnenwiel…”. Maar we maken geen gebruik van het torentje. Daar liggen alle vlaggen en daarboven zit een heel klein zoldertje waar we ook geen gebruik van maken.
Theet neemt ons mee naar buiten om te vertellen over de details in de gevels van de havezate
TVA: Dit is het wapen van Johannes Van Loo. Dat is die de kram, aan de linkerkant, waar je bijvoorbeeld een ketel aan kunt hangen. Rechts daarvan, dat is het wapen van Digna van Isendoorn haar familie en dat zie je ook terug in de wapensteen dat vroeger boven de ingang van de deur zat. De adel, die had het recht van tol heffen, maar die had onder andere naast natuurlijk wetgeving ook het recht van duiven houden. En vandaar dat dus ook hier duiven gehouden mocht worden. En dat zie je dus ook nog terug. Maar we hebben ook het glas-in-lood terug laten brengen. Mensen vragen wel eens: ‘waarom dan niet de hele ramen?’, maar die hele ramen zijn nooit in gebruik geweest, want Digna van Isendoorn heeft dit slechts aangezet om het aanzien te vergroten.
Kijk hier de zie je de oude wapensteen en die oude wapensteen die hieronder zat. Vroeger zat de ingang in de toren niet aan de zijkant, maar hieronder. Maar omdat deze hele verdieping nu onder de grond zit, zit die nu op de grond. Dit geheel is nog van 1560, op die twee stenen na, want toen wij het gekocht hebben, toen hebben vandalen het vernield. Die twee wapenstenen hebben wij veranderd. Tegenwoordig mag je niet terug-restaureren zoals het vroeger was, maar moet je de tand des tijds laten zien.
Dat zie je ook met name hier en aan de oostkant, waar de Renaissance- stijl het meest duidelijk is. Daar zijn grote ramen gekomen en daar zie je ook de bovenrand, met verschillende gezichtjes daaronder. Dat was altijd mens, dier, mens, dier. En dan zie je ook dat de toren er later aan is gezet, want het gaat niet verder dan de gewelven. Onder de boogjes hebben wij een nieuwe steen aangezet. Monumentenzorg zei dat we daar we een menselijk kopje onder mochten doen. Toen zeiden ze: ‘daar mogen we jouw hoofd wel onder zetten’. Toen zei ik: ‘nou, die is veel te dik, die past er niet onder’. En en toen hebben we gezegd: ‘dan nemen we een oud rune-teken van de verbinding tussen hemel en aarde . Ook de pilasters hebben wij wel hersteld, maar niet zoals het vroeger was. Die ijzers dat zijn de ijzers voor het drukken van de ijsschotsen en daar zaten er een aantal niet meer in, en die hebben we ook terug-gerestaureerd.
HL: Dat wapen, welke tekst staat daar onder?
TvA: De toren spreekt: “hier waak ik”, en het jaartal. Dan komen we aan de huidige zuidkant wat altijd natuurlijk wel zuidkant was, maar maar wat vroeger echt de voorkant was, want hier liep de weg dus van Arnhem naar Kleef wat voor die tijd het meest belangrijke was. Tegenwoordig loop je aan de boerderijkant naar binnen. Maar vroeger was dit het aanzien van het huis en als je nu omhoog kijkt, dan zie je nu al hoe hoog die was. Maar dan moet je eigenlijk nog voorstellen dat dus nog een verdieping onder zat. Hier zie je ook terug waar vroeger ook ramen hebben gezeten en alle kloosterramen die er nu zitten. Die mochten wij weer terug restaureren omdat die nog sporen toonden, die konden we aanwijzen en vandaar dat we die weer teruggebouwd hebben. Die waren dichtgemaakt door de Duitsers, die ingekwartierd zaten.
En toen zaten de Engelsen en de Canadezen aan de andere kant. Tijdens de brand kwam ook een deur weer naar voren. En ja, dat was een deur voor een secreet, een eenvoudige WC. Je moet je voorstellen, er was natuurlijk geen licht en er waren geen toiletten en hier zat een gat waar men dus gewoon ja, oneerbiedig gezegd, de kont naar buiten deed en dan viel het naar beneden toe. En ja, dat heeft heel lang gewerkt. Ook de familie zelf heeft dit nog altijd als gat gebruik, al hadden ze wel een klein WC'tje er achter gezet, want dat is dat nieuwere raampje. Deze zuidkant is historisch eigenlijk heel interessant, omdat deze havezate drie keer belegerd is geweest. De laatste keer was toen de Duitsers hier zaten en aan andere kant de Canadezen en de Engelsen.
De keer daarvoor kwam Lodewijk Napoleon hier oversteken en de keer daarvoor zaten de Spanjaarden hier. Van alle drie de keren zitten gaten in de gevel en die hebben we dus ook niet terug-gerestaureerd om die te laten zien. Alleen de grote gaten van de granaatinslagen van de Tweede Wereldoorlog hebben wij wel weer terug-gerestaureerd, want anders slaat de regen erdoor. Digna van Isendoorn en haar Herman hebben die façade erop gezet om het nog groter te doen lijken. Toen zijn ook de verschillende torentjes erop gekomen. En dat is het enige wat wij niet 100 procent weten of dat exact zo is geweest. Maar na studie is de grootste waarschijnlijkheid dat er vier piramides hebben opgestaan en twee aan de zijkant, met een een bolletje. Dat komt met name van de havezates die ook aan de Nederrijn in Duitsland staan en het is waarschijnlijk, maar niet zeker, dat onze havezate hetzelfde had.
En de kleuren die we hebben terug laten komen, die zijn ook historisch. Het ossenbloedrood, dat is van echt van de havezates van hier en het donkerblauw werd hier vroeger bij alle boerderijen gebruikt. Verder werd koper aan de havezate toegepast en zink aan de boerderij, ja, zelfs de goot is van koper. De rijkdom toonden ze nog veel meer aan door de ruiten, die wij dus ook weer glas in lood hebben laten terugkomen. Ruiten waren in de tijd superduur en hier had men toen grotere ruiten dan het kasteel in Zevenaar! Ja, en dan hebben we de binnentuin, waar toen die brand is ontstaan. Om daar ook de tand des tijds te laten zien, hebben we het helemaal met cederhout afgetimmerd, dus duidelijk van deze tijd.
Dat cederhout heeft voor ons natuurlijk het voordeel dat het niet rot en we hoeven er nooit aan te schilderen. Maar er is wel heel duidelijk 2000. Daarnaast hebben we geprobeerd om ook de tuin historisch aan te leggen. En het klopt ook nog steeds: voor heb je lindebomen en aan de achterkant heb je wilgen. Wij hebben ook geprobeerd aan de voorkant een bloementuin te maken en aan de achterkant is ook weer een moestuin, zoals het vroeger ook was. En de wilgen waren natuurlijk vroeger voor het klompen maken. De heggen hebben wij ook weer geprobeerd aan te leggen zoals die waren en bomen die we gepland hebben, ook die zouden hier historisch gezien ook gestaan hebben.
HL: Wat vind jij als trotse eigenaar van de havezate belangrijk dat mensen zich realiseren als ze straks vanaf het uitkijkpunt hier naar kijken?
TvA: Belangrijk vind ik altijd dat wij zien wat ons de geschiedenis gebracht heeft en dat duidelijk is: de havezate Loowaard is door Johannes Van Loo, drost van de Liemers, gebouwd. De geschiedenis meebrengen naar de huidige tijd, dat vind ik heel belangrijk en mijn vrouw vindt dat ook. Daarom hebben Eveline en ik er veel geld ingestopt om dit te restaureren, opdat het ook voor de latere generaties overblijft. We hopen dat de havezate op die manier nog heel veel generaties mee mag gaan en dat men ook altijd bedenkt: waar komen we vandaan en wat betekent het nu voor ons? We hebben een heel grote risico genomen en we hebben ook wel eens gedacht: jeetje waar zijn we aan begonnen? Maar ja, na veel bloed, zweet en tranen hebben we toch met name heel veel plezier er van en het andere vergeet je dan wel weer.
HL: Dus jij gaat hier nooit meer weg.
TvA: Nee, nee. Alleen tussen zes plankjes!